الگوی «بازیکن خارجی» که بیش از دو دهه است در بسکتبال ما شکل گرفت بنا به نیازهای حرفهای ورزش روز دنیا ضروری است. این الگو در لیگ برتر بسکتبال نهادینه شده و تیم‌ها حتی در ابربحران‌های اقتصادی که کشور با آن دست به گریبان است، هر ساله بازیکن خارجی می‌گیرند. بازیکن خارجی به میزان اثرگذاری در کلیت بسکتبال ایران، همچنین رشد و بالندگی چهره‌های شاخص داخلی در کنار او به ویژه جوانترها، تعریف می‌شود. به معنای دیگر، وقتی بازیکن خارجی در بسکتبال ما نقشی بر عهده می‌گیرد باید چیزی به آن اضافه کند.
بنابراین موضوع «الگوی بازیکن خارجی»، «تکنیک» و «افزایش دانش» بازیکنان ما، ولو در مواقعی مربیان ماست.
نگاه ما به بازیکن خارجی از دیرباز این بود که بتواند رشد و پیشرفت در بین بازیکنان داخلی را تسهیل کند. همه‌ی این‌ها در قالب یک نگاه و قرارداد حرفهای قابل رؤیت است اما به موازات حضور آنان، انگاره‌هایی نیز در الگوی بازیکن خارجی شکل گرفت.
انگاره‌هایی که به صورت بسته‌های ذهنی گسترده شده و موجب می‌شود فرد فکر نکند یا آنچه در ذهن خود دارد به صورت آماده شده عمل یا کلی‌گویی کند.
با هم برخی از این انگاره‌ها را مرور کنیم.
بازیکن خارجی از ابتدای فصل خوب است که در ترکیب تیم‌هاست
حضور بازیکن خارجی از ابتدای فصل، فرصت و شانس بازی ِ بیشتر از بازیکنان داخلی – به ویژه جوانترها – را کم می‌کند. این برای بسکتبال ما که شاهد کاهش بازیکن – با کیفیت – است، خوب نیست. عرصه‌ی عمل مربیان در ساختن نیروی جایگزین صورت نمی‌گیرد و نتیجه‌گرایی محض را حاکم می‌کند.
مربیان بازی گرفتن از بازیکنان (داخلی – خارجی ) را مدیریت می‌کنند
چنانچه قرار باشد سه بازیکن خارجی از ابتدای فصل و از ابتدای بازی در ترکیب تیم‌ها قرار بگیرند، مربیان همین کار را خواهند کرد چون به فکر برنده شدن هستند. باشگاهها قراردادهای خوب را به برنده‌ها می‌دهند. باشگاه می‌خواهد با برد؛ برند و هویت اقتصادی خود را در جامعه تبلیغ کند.
بازیکنان خارجی سبب بالا رفتن کیفیت لیگ می‌شوند
در سال‌های گذشته – 10 سال اخیر – سطح کمی و کیفی لیگ برتر اعم از مربی، بازیکن و داور به تناوب پایین آمد و سال‌هاست در شیب نزولی قرار دارد. افزایش یا کاهش تیم‌ها همچنین تغییر در آیین‌نامه‌های برگزاری بازی‌ها که هر ساله تغییر کرد، کمک‌کننده نشد چون بدون پشتوانه‌ی علمی و توان مدیریتی و نبود ِ امکانات لازم بود. پس از نوسانات ارزی، استخدام بازیکن خارجی در قالب متفاوتی پیش از دهه‌ی 90 تعریف شد که غالب آنان بدون تأثیرگذاری، بسکتبال ایران را ترک گفتند.
بازیکنان جوان با رقابت در کنار بازیکنان خارجی رشد می‌کنند
وقتی تیم با اختلاف 20 امتیازی جلوست استفاده از بازیکن جوان در ترکیب تیم اسمش رقابت نیست. در لحظات حساس هیچ مربی‌ای بازیکن جوان را به خارجی ترجیح نخواهد داد چون باشگاه چند صد میلیون تومان هزینه کرده. در این شرایط بازیکن رشد نمی‌کند. ما داریم از رشد بنا بر استانداردهای بین‌المللی حرف می‌زنیم. کم شدن از تعداد بازیکن با کیفیت، همچنین سطح پایین تیم ملی در بازی‌های سال‌های اخیر مؤید این نکته است.
اما ما سینا واحدی، متین آقاجانپور و محمد امینی را داریم
بله این استعدادهای شاخص امیدوارکننده‌اند که از بازی در سطح جوانان خودشان را نشان داده‌اند. بازی ِ سینا، ثبات و کارایی بیشتری یافته اما متین هنوز نوسان دارد. شانسی که آوردیم محمد امینی زود جذب لیگ خارجی شد. وقتی از افت و رکود 10 ساله در بسکتبال ایران حرف می‌زنیم این تعداد واقعاً کم است.
یعنی حضور بازیکنان خارجی در تمرینات هم باعث رشد نفرات داخلی نخواهد شد وقتی با آنها تنه به تنه می‌شوند؟
از هر مربی‌ای سئوال کنید تمرین یا مسابقه، می‌گوید هر یک مسابقه معادل 10 جلسه تمرینی است. بنابراین بازیکن در مسابقه رشد می‌کند.
ولی دهه‌ی 80 که اوج بسکتبال ایران بود بازیکنان خارجی حضور داشتند
از ابتدای فصل؟ بازیکنانی مثل مهدی کامرانی، صمد و آیدین نیکخواه بهرامی، سامان ویسی، حامد آفاق، و … همین کیفیت ِ بازی ِ الان ِ بازیکنان را داشتند؟ آن موقع بازیکنان خارجی با خودشان ایده‌های نو تمرینی آوردند و به گفته خود ِ بازیکنان‌مان از آنها چیزهای تازه‌ای یاد گرفتند. بازیکنان ما نصف ِ راه را طی کرده بودند و سپس عوامل مختلف از جمله بازیکنان مکمل خارجی آن را کامل کردند. الان نه بازیکن نزدیک به سطح بازیکنان آن دوران می‌بینیم و نه بازیکن خارجی می‌تواند سطحی را ارتقاء بدهد. بازیکن خارجی الان تعریف بازیکن مکمل ندارد که همتاهایش ارتقاء یابند بلکه در چرخه‌ی معیوب سازندگی در بسکتبال ایران، جای نداشته‌های‌مان را پر می‌کند. وقتی نداریم، چه چیزی را ارتقاء می‌دهیم؟
شما مخالف بازیکن خارجی هستید
به هیچ عنوان. منتهی من تعاریف خودم را از حضور این بازیکنان دارم. بازیکن خارجی با پول باشگاه می‌آید، نتیجه می‌گیرند و طرفین از یکدیگر رضایت دارند و مربیان نیز به قراردادهای بعدی فکر می‌کنند کاری که طی این سال‌ها صورت گرفت اما ما داریم راجع به تأثیرگذاری عوامل متعدد در بسکتبال حرف می‌زنیم که بنا به دلایلی که گفتم تأثیری در بسکتبال ما نداشت. شاید هم اگر حضور این بازیکنان بهتر مدیریت می‌شد الان وضع بهتر بود اما وقتی نیست یعنی در همه‌ی قسمت‌ها دچار مشکل هستیم. ما نمی‌توانیم همان برنامه‌های 20 سال پیش را امروز اجرا کنیم و بگوییم چون 20 سال پیش نتیجه گرفتیم باز هم می‌توانیم. همه‌ی موارد نیاز به بازنگری و تعاریف دوباره دارند. مگر شرایط اجتماعی الان ما مثل 20 سال پیش است؟ سه‌گانه سازندگی – بازیکن خارجی – استاندارد بین‌المللی و متعلقات آن طی کمی پیش از سال‌های واپسین دهه‌ی 70، دهه 80 و اوایل 90، خارج از دلبستگی‌های روزمره یا غلیان احساسات افراد با حضور خارجی‌ها، نیاز به بررسی و مطالعات همه‌جانبه‌ی اهل فن و متخصصین بسکتبال دارد.
افشین رضاپور
(عکس آرشیوی از خبرگزاری فارس است و ربطی به موضوع ندارد)