به قلم افشین رضاپور
نویسنده تاریخ بسکتبال ایران
از آیین تا بسکتبال
جستاره‌هایی در فلسفه، فرهنگ و ایده‌های بسکتبال
بمناسبت روز جهانی بسکتبال
آقای جیمز نیسمیت! سلام. این چه بازی‌ای بود که شما برای ما ساختی؟ قلب میلیون‌ها نفر در جهان را تسخیر کرده!
از زمین‌های خیابانی، محلات تا استادیوم‌های بزرگِ چندین هزار نفری. از لیگ‌های کوچک تا یورولیگ و NBA در سرزمین فرصت‌ها.
آقای جیمز نیسمیت!
بسکتبال!
سلام!
از کجا شروع شد؟
از تخت‌خواب آقای نیسمیت!
او یک شب تا صبح فکر کرد و از تخت‌خوابش برای زمین بازی جدید استفاده کرد! در دسامبر ۱۸۹۱ با سبدهای هلو در دو سمت سالن و با شوت توپ فوتبال به داخل آنها ایده‌ی تخت‌خواب به سالن آمد و بسکتبال متولد شد.
فلسفه‌ی او برای یک بازی جدید، «زور و قدرت» را کنار گذاشت و به جای آن او به دنبال یک بازی زیبا بود که «سرعت و چابکی» را در اولویت قرار می‌داد.
در سراسر دهه‌ی ۱۸۹۰ بسکتبال زنان در کنار بسکتبال مردان با پوشیدن لباس‌های گشاد به طرز شگفت‌انگیزی مؤدبانه بود. یک دهه بعد، تیم‌های بیشتری بر امتداد ریشه‌های بسکتبال تأثیر گذاشتند.
من در کتاب‌های تاریخ بسکتبال از نقش و تأثیر بازی نیسمیت برگرفته از مدرنیته در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اروپا و ایالات متحده نوشتم و ابداع و قوانین بسکتبال را در کتاب «از آیین تا بسکتبال» در توسعه‌ی فنی و نهادی بررسی کردم. بازی‌ای که در دهه‌ی دوم سلطنت پهلوی، آن را نمونه‌ای از مدرنیسم در ایران می‌بینم.
سوژه‌ی این مدرنیسم «بسکتبالیست» بود که در چشم‌انداز فرهنگی به محبوبیت قابل توجهی دست یافت.
بسکتبال؛ تجسم خیال و ظرافت خشنودکننده.
در صد و سی و سه سال از زمان ابداع بسکتبال، بازی نیسمیت گاه به عنوان فعالیت درخور و جایگزین فعالیت‌های ملال‌انگیز ورزش‌های زمستانی دانشجوبان سرخورده، گاه تبلیغ ایدئولوژی زیر چکمه‌های ارتش سرخ و قدرت‌نمایی سوسیالیسم علیه کاپیتالیسم و گاهی ابزاری برای هویت ملی و ابراز وجود حوزه بالکان، مورد استفاده و سوءاستفاده‌ی احزاب و جناح‌های سیاسی کشورهای مختلف قرار گرفت.
بازی آقای نیسمیت به مدت ۱۰۰ سال پول و مکان‌های جذاب و حضور رسانه‌ها را در پیِ خود داشت و از ۱۹۹۲ به بعد، به اوج جدیدی از محبوبیت و پول رسید. زمانی که دنیا شاهد حضور ستارگانی همچون مایکل جردن بود. موج نو اقتصاد بسکتبال با فرهنگ شهرت در پدیده‌ی جهانی.
از لری برد و مجیک جانسون که به داد لیگ در آستانه ورشکستگی و بدنامی رسیدند، تا شکیل اونیل، کوبی برایانت و لبران جیمز که جلوه‌ی عظمت و افتخارات نوین آن شدند.
آگهی‌دهندگان، بسکتبالیست‌هایی را که در تبلیغات آنها نشان داده می‌شود، دیدپذیرتر، شناخته‌شده‌تر و جذاب‌تر می‌بینند. برای زنان، مدل مد و بازیگری و حضور در انواع آگهی‌های بازرگانی.
از سازمان‌های مالی گرفته تا غول‌های فناوری؛ تولیدکنندگان لباس و شرکت‌های شرط بندی، همه اکنون تکه‌هایی از بسکتبال را می‌خواهند. همه به دنبال استفاده از محبوبیت بسکتبال، از اروپا تا آمریکا به ویژه NBA و دسترسی به برند خود هستند.
تصویر اعطای مدال در آوردگاه المپیک یا جهانی به برندگان، سرشار از لحظات هیجان‌انگیز و غرورآمیز برای کشورهاست. یک جایزه، نماد افتخار است. ترغیب‌کننده ملت‌ها حتی جوامع آفریقایی از جمله روآندا و بنین و ماداگاسکار و… که امروز با اطمینان در بسکتبال سه‌نفره، به عنوان کاتالیزور بسکتبال فعالیت می‌کنند.
بسکتبال فرهنگ قدردانی را ترویج می‌دهد. یک تالار مشاهیر بسکتبال در اسپرینگفیلد ماساچوست تأسیس شد. اسامی بازیکنان بزرگ، مربیان، داوران و افرادی که سهم قابل توجهی در پیشرفت این بازی داشته‌اند در فهرست‌های آن قرار دارد.
امروز بسکتبال، حرکت جمعی در شبکه‌های تودرتوی اجتماعی ساخته است. بازی آقای نیسمیت پس از یکصد و سی و سه سال برای طرفداران آن در سراسر جهان میراثی ماندگار است. بازی‌ای پر جنب و جوش که بازیکنان، هواداران و تیم‌ها را متحد می‌کند. امروز بسکتبال با ایجاد فضایی پویا و فراگیر و با فرهنگ خودش، شور و اشتیاقی را که این ورزش برای جوامع مختلف تعریف می‌کند، جشن می‌گیرد.